Sunday, January 29, 2017

ქეთათო წურწუმია - სცენარი

ქეთათო წურწუმია
პიესა ერთ მოქმედებად
მოქმედი პირები:
მთხრობელი
მონაზონი
უსახელო ქალი
თებერვალმა დამიზამთრა სამუდამოდ მაისი
პროლოგი
მოქმედება მიმდინარეობს ბიბლიოთეკაში. გადაღლილი მთხრობელი ჩამოჯდება სკამზე ან იატაკზე. იქვეა წიგნებით სავსე მიულაგებელი მაგიდა, დავთრები. ტექსტის დასაწყისი სიტყვები შეიძლება შეიცვალოს სიტყვებით: „რამდენიმე დღეში 25 თებერვალია“ ან „რამდენიმე დღის წინ 25 თებერვალი იყო“.
დღეს 25 თებერვალია. 1921 წლის 25 თებერვალს თოვდა. თოვლი, ერთი შეხედვით, ასუფთავებს და წმენდს ყველაფერს, თორემ სინამდვილეში ქათქათა თოვლი ჭუჭყს სუფთად კი ეფინება, სითეთრეში კი ახვევს და სიბინძურესაც მალავს, მაგრამ მერე თოვლი რომ დადნება, აღმოჩნდება, რომ მის ქვეშ დაგროვილი სიბინძურე არსადაც არ გამქრალა, გათეთრებულ-გასპეტაკებული ჭუჭყი და ნაგავი კი ისევ უკან გვიბრუნდება. ვინ წარმოიდგენდა იმ დღეს, რომ ამ ნამდვილ თოვლთან ერთად კიდევ სხვა, წარმოსახვითი თოვლიც ედებოდა ქვეყანას. ეს თოვლი დღეები და კვირები კი არა, სამოცდაათი წელიწადი არ შეწყვეტდა თოვას, რადგან მას მეტეოროლოგიური კანონები არ იწვევდა. ეს თოვლი მიწას კი არა, მეხსიერებას, რიგითი ადამიანების მოგონებებს ედებოდა სქელ ფენად, ვითომ ფაფუკი და სპეტაკი იყო, ვითომ ფარავდა ჭრილობებს, სისხლს, ჭუჭყს, თითქოს ნახგრძლივად ბურავდა გაყინულ სიტყვებს და მასთან ერთად აზრებს, მაგრამ სინამდვილეში  სამოცდაათი წლის შემდეგ, როცა ეს მატყუარა თოვლი დადნებოდა, მის ქვეშ დაფარული უამრავი სულისშემძვრელი ამბავი ნელ-ნელა გალღობას დაიწყებდა და იმდენი ახალი, გადასაფასებელი და გასაანალიზებელი რამ აღმოჩნდებოდა, მანამდე რომ ვერავინ წარმოიდგენდა. დღეს ბავშვებს უხარიათ თოვლი, პატარების ჟრიამული არღვევს დათოვლილი არემარის მდუმარებას. 1921 წლის 25 თებერვალს კი არავის ეცალა სიხარულისთვის, არც ბავშვებისთვის ეცალა ვინმეს და გარინდული გარემოს ავისმომასწავებელ დუმილს შეშფოთებული ადამიანების დაბნეული დუმილიც ემატებოდა. სხვა დროს ეკლესიის ზარებისაგუგუნება მაინც არ ავიწყდებოდათ, პირიქით, ტაძრების ზარები ბედნიერების და მწუხარების ჟამსაც ერთნაირად ირეკებოდნენ. ახლა კი ეკლესიის ზარებიც გაშეშებულიყვნენ. დიახ, ამ ავბედით დღეს, ვითომ თეთრ და ქათქათა, მაგრამ სინამდვილეში შავზე უფრო შავ დღეს - 1921 წლის 25 თებერვალს - ვერავინ იწინასწარმეტყველებდა, რომ ეკლესიის ზარებს კიდევ მრავალი წელი არავინ ჩამორეკავდა, არც ბედნიერების და არც მწუხარების ჟამს. თუმცა, ვინ იცის, შეიძლებოდა კი მომდევნო სამოცდაათი წლისმანძილზე ვინმესთვის გვეწოდებინა ბედნიერი ან თუნდაც მწუხარე? ბედნიერება და მწუხარება ადამიანების ხვედრია. 1921 წლის 25 თებერვლიდან კი ადამიანებს ნელ-ნელა ადამიანობაც დაავიწყეს. ამ დღის შემდეგ ისინი სიცოცხლით ვეღარ ხარობდნენ, მათ დაავიწყეს, რომ სიცოცხლე მხოლოდ სუნთქვა, ჭამა, მოძრაობა არაა. სიცოცხლე ხომ ფიქრიცაა, სიცოცხლე ხომ აზროვნებაცაა, სიცოცხლე ხომ უკეთესობის სურვილიცაა. ფიქრი, აზროვნება, უკეთესის სურვილი კი დიდი ხნით აიკრძალა, ეს კი ნიშნავს, რომ ნამდვილი სიცოცხლეც აიკრძალა. მერე რა, რომ ბავშვები ისევ იბადებოდნენ, მერე რა რომ ბავშვები ისევ ტიროდნენ, ცელქობდნენ, ონავრობდნენ, იცინოდნენ. ეს ბავშვები დაღდასმული ბავშვები იყვნენ. მათ უკვე გაზრდილებს, ძალიან გაუჭირდებოდათ თოვლის დადნობის შემდეგ სწორი მოქმედება, ჭუჭყის და ნაგვის გაწმენდა, სიბინძურის გასუფთავება. და ისევ იმ ცრუთოვლს ინატრებდნენ, რომელიც ისევ დიდი ხნით გადაფარავდა ქვეყანას.
მე ქეთათო წურწუმია ვარ. ამ პროექტზე მუშაობა რომ დავიწყე, ძალიან ბევრი რამ წავიკითხე საბჭოთა წარსულზე. არქივების მასალებსაც გავეცანი, ათას ოქმს და საბუთს, უამრავი წიგნი წავიკითხე, ზეპირი ისტორიები მოვისმინე. მე თვითონაც ვესტუმრე ოჯახებს, რომელთაც ჩემთვის მოსაყოლი ჰქონდათ. ძალიან მიჭირს, ისეთი ეპითეტი მოვიფიქრო, რომელიც აღწერდა იმ ამბებს, რომლებიც მე წავიკითხ-მოვისმინე. საინტერესო? ვერაფერს გამოხატავს ეს სიტყვა. ამაღელვებელი? ვერც ეს სიტყვა იტევს სათქმელს. ბოლოს მივხვდი, რომ უაზრობა იყო, ეპითეტებზე მეფიქრა. მაგრამ მაინც მინდოდა, ჩემი თანატოლებისთვისაც გამეზიარებინა, რაც მე გავიგე. ჩემი აღმოჩენილი ისტორიები რომ შემეკრიბა, თითქოს ცუდი საქმე არ იქნებოდა. მაგრამ მე რაღაც განსხვავებული მინდოდა. მინდოდა, ის ხალხი გამეცოცხლებინა, რომლებსაც არ მიეცა საშუალება, თავისი ისტორია მოეთხრო. როდესაც ზეპირ ისტორიებს ვიწერდი, ვხვდებოდი, რომ ისინი მაინც სრულყოფილი არაა. რადგან მათ ავტორები პირველად კი არა, უკვე მერამდენეჯერ ყვებოდნენ. ამიტომაც ყოველ მოყოლასთან ერთად იცვლებოდა სიტყვები და ეს შეცვლილი სიტყვები, შესაძლოა აზრს არა, მაგრამ აქცენტებს უცვლიდა ამბებს. და კიდევ, როგორც მე მიჭირს ამ ამბების დასახასიათებლად ეპითეტის მოფიქრება, ის სიტყვებიც, რომლებითაც მიყვებოდნენ ისტორიებს, სიზუსტით ვერ გადმოსცემდნენ გრძნობებს, განცდებს, შიშებს, იმ ემოციებს, რომლებიც იმ ადამიანებს ჰქონდათ, ვისაც ეს ყველაფერი შეემთხვათ. და კიდევ ერთი: ყველა ამბავს, რომელსაც მე ვისმენდი ხომ სხვა მონაწილე პერსონაჟებიც ჰყავდა. აი, ამ ადამიანებზე ვფიქრობდი სახლში დაბრუნებული. ღამეც კი ვხედავდი დაძინებული. თითქოს მთხოვდნენ, რომ რაღაც მეღონა. გული მტკიოდა, რომ ვეღარავინ მოუსმენდა მათ. არადა, მე მათ ცხადად ვხედავდი, თითქოს კარგადაც ვიცნობდი, თითქოს გავითავისე მათი დაუცხრომელი ტკივილი, მოუშუშებელი იარები. ამიტომაც გადავწყვიტე, მათზე დამეწერა ამბავი. ახალი სიცოცხლე შთამებერა ამ პერსონაჟებისთვის, იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც დაივიწყეს, მაგრამ არ იმსახურებენ, რომ დაივიწყონ. ასე ავამეტყველე მივიწყებული ადამიანები, რომელთა სიცოცხლეც, რომელთა ადამიანური ბედნიერებაც საბჭოთა რეჟიმმა შეიწირა. ყველა ამბავი დოკუმენტურ ისტორიას ეფუძნება. იმისთვის, რომ ჩემი ამბები კიდევ უფრო ახლოს ყოფილიყო რეალობასთან, რაღაც ფრაზები, ძალიან რომ მომეწონა სხვადასხვა წიგნში, განსხვავებულ ავტორებთან, ამოვკრიბე და ჩემს პერსონაჟებს ვათქმევინე.ასე რომ ჩემი ამბები თან ჩემი ფანტაზიის ნაყოფია, თანაც ნამდვილი. ამჯერად მხოლოდ სამ ისტორიას წარმოგიგენთ. რა თქმა უნდა, კიდევ მეტი ისტორიის მოგონება შემეძლო.ნუ დამძრახავთ, მაგრამ ჩემი მოკრძალებული სურვილია, ასე მაინც მივაგო მცირედი პატივი საბჭოთა რეჟიმის მსხვერპლთ.
პირველი ეპიზოდი
მოქმედება მონაზვნის სენაკში ხდება, მაგრამ ეს მაყურებელმა უნდა წარმოიდგნოს, რადგან დეკორაციები არ შეიცვლება. ამიტომ მთხრობელი თხოვს მაყურებელს, წარმოსახვას მოუხმოს და მონაზვნის საცხოვრებელში „გადაინაცვლოს“. კედელზე ბიბლიოთეკის წიგნის თაროების ნაცვლად ხატებია. მონაზონი დაჩოქილია ერთ ხატთან და ლოცვას ჩურჩულებს. შემდეგ გაჭირვებით წამოდგება და ხმამაღლა ფიქრს იწყებს. ფიქრი დაულაგებელია, ნელ-ნელა აზრს იძენს და მაყურებელი მოგვიანებით მიხვდება ყველაფერს:
ეჰ, ღმერთო, არც ლოცვა მშველის, არც არაფერი. დამნაშავე ვარ, ვიცი, რომ დამნაშავე ვარ. ის ფიქრი დღემდე არ მასვენებს, რომ ჩემმა სახელმა გამოიწვია მისი სიკვდილი.  ჩემი სახელის გაგონებაზე ის მახსნდება და მოგონებიდან ვერ ვშლი. ღმერთო, რატომ წამართვი ის, რატომ გააქრე ის ამ ქვეყნიდან?!  ასე ცუდად რატომ უნდა მახსენდებოდეს ეს ყველაფერი?! ჩვენი მოგონებები ხომ ლამაზი და მშვენიერი იყო. მახსოვს, როგორ ერიდებოდა ჩემთან მოსვლა და ვერასდროს ბედავდა საუბარს, მაგრამ ერთ დღეს მოვიდა და გამომელაპარაკა, ამას მოყვა ჩვენი მთელი ისტორია. ერთმანეთს ყველგან თვალებით დავეძებდით და როდესაც ვიპოვიდით, გვეღიმებოდა... ახლა კი სად არის მისი ღიმილი ?!
ერთ დღეს მამამ მითხრა, გამაცანიო. სერგოს რომ ვუთხარი, ანერვიულდა, მაგრამ მოვალო, მითხრა. დავპატიჟეთ და დადგა მისი მოსვლის დღეც. 4 საათი გახდა თუ არა, კარს დავტრიალებდი, ვიცოდი, რომ ძალიან ნერვიულობდა და მინდოდა, ჯერ მე დავენახე. გავიდა ნახევარი საათი, შემდეგ ერთი და ის არ გამოჩენილა. არც არავინ გამოუგზავნია ბარათით, არც არაფერი უთქვამს. ვიფიქრე, რომ მიმატოვა და აღარ დაბრუნდებოდა, ბოლოს მართლაც მიტოვებული აღმოვჩნდი და ისიც არასდროს დაბრუნებულა... დაახლოებით რვის თხუთმეტი წუთი იყო, კარზე ბრახუნი რომ გაისმა. მე დავიბენი, შეიძლებოდა თუ არა, ეს სერგო ყოფილიყო ?! კი მაგრამ ასე რატომ დააგვიანდებოდა?! კარები მე გავაღე და სერგოს მეგობარი, გიორგი დამხვდა. ის აფორიაქებული იყო და ვერც მე და ვერც მამაჩემს თვალს ვერ უსწორებდა. მოგვიყვა, თუ როგორი ბედნიერი იყო სერგო და როგორ ელოდებოდა ჩემს მშობლებთან შეხვედრას. ყველგან გულებს ხატავდა, უხაროდა და თურმე დაფაზე დიდად დაუხატია გული, სისხლიანი ისრით და ჩვენი სახელების პირველი ასოები, ს და ტ ჩაწერა. მერე ის დაუჭერიათ. შენ სტალინის მოკვლა გინდაო. სასაცილოა, სატირალი რომ არ იყოს; რას არ მოიფიქრებდნენ ოღონდ ადამიანი ჩაეშვათ და მოეკლათ. სერგო რომ დაიჭირეს, მას შემდეგ აღარ მინახავს, ამბობენ, არც გადაუსახლებიათო, აქვე დახვრიტესო.
დიდხანს მეგონა, რომ გადაასახლეს და დიდხანს ველოდი, იმედიც არ გადამეწურებოდა, უბრალოდ რამდენიმე წლის შემდეგ მისმა ოჯახმა რეაბილიტაციის საბუთი მიიღო. სერგოს დამ ახლობელი ბიჭი გამომიგზავნა,ჩვენთან მოდიო. ვიფიქრე, კარგ ამბავზე მეძახდნენ. მინდოდა, ყველაფერი მიმეტოვებინა, ან კი რა მქონდა მისატოვებელი? მიმეტოვებინა და თავქუდმოგლეჯილი გავვარდნილიყავი კარში. მაგრამ ნაბიჯის გადადგმაც ვერ შევძელი, ისე მიცემდა გული. ჩამოვჯექი, რომ ცოტა დავწყნარებულიყავი ამოვარდნაზე მქონდა გული და შემეშინდა, არ გამხეთქოდა. რა დროს გულის გახეთქვა იყო, სერგოს ვნახავდი მალე. ნეტა რაზე ვფიქრობდი? მაგრამ, ეტყობა, ამდენმა ფიქრმა სულ გამომაჩერჩეტა. მერე ვიფიქრე, რომ უნდა მოვმზადებულიყავი, ასე ხომ არ ვნახავდი ამდენი წლის შემდეგ, დაძველებული კაბით, მოუწესრიგებელი თმით და ამოღამებული თვალებით. მივედი კარადასთან და პირველად ამდენი წლის შემდეგ ძველი კაბები გადმოვიღე. ზოგი ჩრჩილს შეეჭამა, ზოგსაც დებისგან თავისებური სუნი შეპარვოდა. სუნამო მქონდა, ძველი სუნამო. ეს სუნამო არც გამიხსნია იმ დღის შემდეგ. გადმოვიღე სუნამო და ყველა კაბას ვაპკურე, ჩრჩილისგან დაჭმულსაც კი. მეც ვიპკურე. სიცოცხლის სურვილი გამიღვიძა. ამდენი წელი არ მინდოდა სიცოცხლე და იმიტომ ვცოცხლობდი, რომ სხვა როგორ მოვქცეულიყავი, ისიც არ ვიცოდი. ახლა კი ვიფიქრე, ეს რა დამემართა, ასე რატომ მივუშვი თავი, ხომ შეიძლება, სერგოს აღარ მოვეწონო-მეთქი. ახლა მეცინება ჩემს ჩერჩეტ თავზე. გამოვეწყვე. ამდენი წელი ველოდი და ახლა აღარ მომინდა, სერგოს დაუშნოებული ვენახე. ყველაზე ლამაზი კაბა ჩავიცვი. ეს კაბა უკვე ასაკთან ცოტა შეუფერებელიც იყო, მაგრამ მე ასე მინდოდა, მინდოდა, სერგოს იმ კაბაში ვენახე, რომელშიც ასე ვუყვარდი. ამ კაბაში რომ გამოვეწყობოდი, ბევრს ვსეირნობდით. ძალიან გვიყვარდა სეირნობა. მე უაზროდ ბევრს ვლაპარაკობდი და სერგო რაღაცნაირად შემწყნარებლურად უსმენდა ჩემს სისულელეებს. მე ძალიან მინდოდა, გოგო მყოლოდა. სერგო მეუბნებოდა, იყოს გოგო, თუკი შენ დაგემსგავსებაო. სხვა ბიჭებს გოგო შვილები კი არა, გვარის გამგრძელებლები უნდოდათ. სერგოსთვის სულერთი იყო. მე მინდოდა, რომ ქალაქში გვეცხოვრა, სერგო მეუბნებოდა, სოფელი აჯობებსო, ჩემებს ვერ დავტოვებო. სერგოს მამა გააკულაკეს. პატარა დუქანი ჰქონდა და იქვე პატარა ფარდული. ამ ფარდულში თავიანთ მიწაზე მოყვანილ მწვანილს და ხილს, ბოსტნეულს და ბაღჩეულს ყიდიდნენ, კვერცხას და ყველსაც. ღვინოსაც. გააჩნია, წელიწადის რა დრო იყო. მონაგებით საკმაოდ შეძლებულად ცხოვრობდნენ სოფლელი ოჯახის კვალობაზე. დაუზარელები იყვნენ და შრომა არ ეზარებოდათ. სხვებსაც უმართავდნენ ხელს. სერგოს დები დედას ეხმარებოდნენ. სამი და ჰყავდა. მერე ერთი გარდაიცვალა, იმის ქმარი რომ დახვრიტეს, ვერ გაუძლო დარდს და სენმა შეჭამა. ერთი დის არაფერი ვიცოდი, დიდ ქალაქში გადავიდაო. უმცროსი და კი ხანდახან მხვდებოდა. დედასთან დარჩა სოფელში. შვილებიც გააჩინა და ძალიანაც კარგი, რომ იმანაც არ შეაჭმევინა სევდას თავი. ყველაზე ლამაზი კაბა რომ ჩავიცვი, მერე თმასაც მივხედე. ხელით გადავიწიე ზოგი აქეთ, ზოგიც იქით, შევეცადე, ის ჭაღარა დამეფარა, თმაში რომ გამიჩნდა ლოდინისგან და ნერვიულობისგან. და მერე იცით რა ვქენი? უჯრაში შენახული პომადაც კი ამოვიღე. იცით, რამდენი წელი არ გამეხსნა ეს პომადა? ან ნეტავ რას ვუნახავდი? არც არაფერს, ამ დღეზე კი არ ვფიქრობდი, უბრალოდ ხელი არ მემორჩილებოდა, რომ ძველი ნივთები გადამეყარა. ეს ნივთები ძველ ამბებს მახსენებდა. მე კი მოგონებებით ვცოცხლობდი. ტუჩები შევიღებე, მგონი, ცოტა სასაცილო ვიყავი, მაგრამ მაშინ ამას ვერ ვხვდებოდი. ჩავიხედე სარკეში და ამდენი წლის შემდეგ პირველად გავუღიმე ჩემს თავს. არ ვიცი, რა მეგონა, რას ველოდი. მე მხოლოდ ის მინდოდა, სერგო ცოცხალი დაბრუნებულიყო, თუნდაც ხეიბარი, თუნდაც დაბერებული, თუნდაც... არ ვიცი, როგორი. ყველანაირი, ყველანაირი სერგო მინდოდა კიდევ ერთხელ მენახა, კიდევ ერთხელ შემევლო თვალი, აი, თუნდაც ეთქვა, გადასახლებაში ცოლი მოვიყვანეო. ამაზეც კი თანახმა ვიყავი. თორმეტი შვილი რომ ჰყოლოდა, იმაზეც თანახმა ვიყავი. თორმეტივეს შევიყვარებდი, ცოლსაც შევიყვარებდი, ოღონდაც კიდევ ერთხელ მენახა. ღმერთო, ღმერთო, რა სულელი ვიყავი, რომ ასე იმედიანად ვუყურებდი სერგოს დის შეტყობინებას. აღარ მახსოვს, როგორ მივედი. ოთახში რომ შევედი, ყველაფერს მაშინ მივხვდი. მაშინ გამოვჩნდი სასაცილო. სასაცილოდ ვიყავი გამოწყობილი და გამოპრანჭული. სერგოს და კი მიხვდა ამას, მიხვდა, რომ არ უნდა გასცინებოდა, არც მწარედ და არც გულში. თუმცა თვალებში ყველაფერი ეწერა. შემომხედა და მე მაშინ მივხვდი ყველაფერს. თვალებში ეწერა, როგორ ვეცოდებოდი, მაგრამ რაღას მიშველიდა. ამდენი წელი ვერავინ მიშველა და ახლა რაღას მიშველიდა სერგოს და. რეაბილიტაციის ქაღალდი მომცა. ის ქაღალდი გამოვართვი და სახლში წამოვლასლასდი. ტირილის თავიც არ მქონდა. რა უნდა მეტირა? ჩემი თავი? ჩემი სერგო? ჩემი არდაბადებული გოგო? ის ქაღალდი ამბობდა, რომ სერგო არც გადაუსახლებიათ, ისე დახვრიტეს. დახვრიტეს, როგორც ხალხის მტერი. ამდენი წლის შემდეგ კი მიმხვდარან, რომ ხალხის მტერი კი არა, ჩვეულებრივი სტუდენტი იყო, სიცოცხლე უნდოდა, ჩემთან ყოფნა უნდოდა, შვილი უნდოდა, მამის სახლში ცხოვრება უნდოდა. სიცოცხლე უნდოდა, მეტი არაფერი.
მერე ეკლესიაში წავედი და მივხვდი, რომ იქიდან წამოსვლა არ მინდოდა. მანამდეც მინდოდა ეკლესიაში დარჩენა, მაგრამ მონასტერი არ ფუნქციონირებდა. ახლა კი დავრჩი, დამტოვეს. ყოველდღე ვლოცულობ. იმათი სულებისთვისაც ვლოცულობ. ჯალათების. ყოველ დღე კი არა, დღეში რამდენჯერმე. თითქმის არ მძინავს. თავიდან გამიჭირდა ჯალათებისთვის ლოცვა. რატომ უნდა მელოცა, მაგ ჯალათებმა დამღუპეს, დაგვღუპეს. მაგრამ მერე პასუხიც გავეცი კითხვას და მივხვდი, რატომ უნდა მელოცა. ახლა დღისით ვლოცულობ და ღამე ვფიქრობ. და იცით, რას ვფიქრობ? რა იქნებოდა, სერგოს რომ სერგო კი არა, სხვა სახელი რქმეოდა, აი რამდენი სახელია, რომელიც ს-ზე არ იწყება. ან რა იქნებოდა, დედაჩემს რომ არ დაეჟინებინა და ჩემთვის ტასო არ დაერქმია. მე ხომ ტასოც არ მქვია, სინამდვილეში ანასტასია მქვია, მაგრამ დედაჩემს უნდოდა ასე, ასე მოსწონდა და ტასოს მეძახდა. ჰოდა, ჩემი სახელი ტ-ზე იწყებოდა. სერგო კი ყველგან გულებს ხატავდა და შიგნით, იმ გულებში, ჩვენი სახელების პირველ ასოებს წერდა, დახატულ გულშიც ერთად ვიყავით. მერე გულებს ალამაზებდა და ისარს უყრიდა. და კიდევ სისხლის წვეთებს უხატავდა. ასე დამჭერი გულშიო, იმეორებდა. ამ გულებს ხან ხეებზე მიახატავდა, ხანაც აუდიტორიის დაფებზე. უნდოდა, ყველას გაეგო, როგორ ვუყვარდი, როგორ გვიყვარდა, როგორ გვინდოდა სულ ერთად ყოფნა. ვიღაცას კი შეშურდა ჩვენი ერთად ყოფნა, ვიღაცას შეშურდა, ასე ლამაზი რომ იყო, ასეთი სიყვარული რომ შეეძლო და სადღაც თქვა, სერგოს სტალინის მოკვლა უნდა, შეთქმულებას აწყობსო. ისეა ამ იდეით შეპყრობილი, ყველგან სტალინის დაჭრილ და სისხლიან გულებს ხატავსო. და სადაც უთქვამს იმ ვიღაცას, იქ დაუჯერებიათ ეს სისულელე. და არავის უკითხავს, სტალინის გულს ხატავდი თუ შენს სიყვარულისგან დაჭრილ გულსო. ან შეიძლება, ჰკითხეს კიდეც და არ დაუჯერეს. ან ვინ იცის, დაუჯერეს თუ არა. მთავარი ისაა, რომ თურმე არც გაუსამართლებიათ, ისე მიუყენებიათ ცივი სარდაფის კედელთან და ტყვია დაუხლიათ კეფაზე. ხო, კეფაზე, აბა თვალებში ვინ გაუბედავდა ჩახედვას, ხომ შერცხვებოდათ. და ეს არაფერი არ იქნებოდა, ჩვენთვის რომ სხვა სახელები დაერქმიათ... სხვა სახელები. ისე, როგორც ახლა გადამარქვეს მონასტერში და დედა აღათია დამარქვეს. რა იქნებოდა, თავიდანვე რომ აღათია დაერქმიათ, რა იქნებოდა...


მეორე ეპიზოდი
მაყურებელმა უნდა წარმოიდგინოს ძველი ავეჯით გაწყობილი ოთახი. ფანჯარასთან დგას ქალი და გასცქერის ხმაურიან ქუჩას. ქუჩიდან ხმაური ისმის. ახალგაზრდები ძირითადად რამდენიმე სიტყვას „დამოუკიდებელ საქართველოს გაუმარჯოს“-ს გაიძახიან. ქალი ნელ-ნელა შემობრუნდება, მოშორდება ფანჯარას, იქვე ჩამოჯდება, მერე ადგება და ხელების სრესვით ბოლთისცემას მოჰყვება: 
მშობლები... დედა და მამა... არ არსებობს ადამიანი, ვისაც არ ჰყავს მშობლები. მე იმას არ ვგულისხმობ, რომ ბავშვი ისე შეიძლება გაიზარდოს, რომ ვერასოდეს ნახოს თავისი მშობლები. უამრავი შემთხვევაა, როდესაც ბავშვი კარგავს მშობლებს, რადგან მშობელი ნაადრევად მიდის ამ ქვეყნიდან. ან მშობელი გააჩენს შვილს და მერე უარს ამბობს ამ შვილზე, მიატოვებს, გააშვილებს. მე იმას ვგულისხმობ, რომ, როგორც წესი, ორი ადამიანი მონაწილეობს ადამიანის დაბადებაში, დედა და მამა. ისინი გვაძლევენ ყველაზე მნიშვნელოვანს - სიცოცხლეს და ამის გამო მათი მადლიერები უნდა ვიყოთ იქამდე, სანამ არ შეწყდება ჩვენი სიცოცხლე. სულ ერთია, მიგვატოვეს მათ თუ გაგვზარდეს, მთავარია, რომ მათ გვშობეს და ყველაზე ძვირფასი რამ მოგვცეს - სიცოცხლე. სხვა ადამიანების მსგავსად მეც მყავდა მშობლები, დედაც და მამაც. მათ ძალიან უნდოდათ, ბედნიერები ყოფილიყვნენ. ან კი ვის არ უნდა, ბედნიერებმა განვლონ გასავლელი გზა? ჩემმა მშობლებმა ერთმანეთი იპოვეს და არ უნდოდათ დაეკარგათ ერთმანეთი, მათ უნდოდათ მომავალ თაობებში გაგრძელებულიყო ის გარეგნული ნიშნები, ის თვისებები, წინაპრებისგან რომ გადმოეცათ. უფრთხილდებოდნენ ერთმანეთს, პასხუსისმგებლობით ეკიდებოდნენ იმ დიდ საქმეს, ოჯახი რომ ჰქვია. მე რომ გავჩნდი, თურმე ყველაზე ბედნიერები მაშინ იყვნენ. მათთვის სულ ერთი იყო, ქალიშვილი შეეძინებოდათ თუ ვაჟიშვილი, მთავარი ის იყო, რომ შვილი გაუჩნდათ და ახლა იწყებოდა მთავარი, ამ შვილზე ზრუნვა, რადგან შვილში ხედავდნენ გაგრძელებას და ახლა საჭირო იყო ამ გაგრძელებას სათუთად მოპყობოდნენ, მოფრთხილებოდნენ, ხელი შეეწყოთ მისთვის. ჩემთვის ყველაფერი საუკეთესო უნდოდათ, საუკეთესო განათლება, საუკეთესო გარემო - რაც შეიძლება უდარდელი და ხალისიანი, და რაც მთავარია, ბევრი სიყვარული, ლაღი და ხალისიანი რომ ვყოფილიყავი.
მამა რომ დაიჭირეს, შუაღამე იყო. გარეთ უკუნეთი სიბნელე იდგა, ჩამიჩუმი არ ისმოდა ქუჩაში. დედას ეგონა, ავისმანიშნებელი იყო ესო, მაგრამ, ცხადია, ცდებოდა. ჩვეულებრივი ღამე იყო, ისეთივე, როგორიც სხვა ჩვეულებრივი ღამეები. მაგრამ ის ღამე და არც სხვა ღამეები 1937 წელს არ იყო ჩვეულებრივი ჩვენნაირი ოჯახებისთვის. ღამის სიჩუმეში საზარელი იყო კარზე ბრახუნი რომ გაისმებოდა. ეს განაჩენი იყო. განაჩენი მარტო იმისთვის კი არა, ვინც მიჰყავდათ, იმისთვისაც, ვინც რჩებოდა. მამას არ შეშინებია, ალბათ კიდეც მზად იყო ამისთვის, შეგულებული, რომ მასთანაც მოვიდოდნენ. შეიძლება, შეეშინდა კიდეც, მაგრამ არ უნდოდა, დედას შეშინებული ენახა და ასე დამახსოვრებოდა. წასვლისას ოთხი სიტყვა თქვა, თავს გაუფრთხილდი, ბავშვს მიხედეო. დედა მთებს გადადგამდა და მამას სურვილს შეუსრულებდა, მაგრამ... აბა, როგორ უნდა შეესრულებინა, როცა ისიც წაიყვანეს. დედა რომ წაიყვანეს, იმ დღესვე არა, მაგრამ ძალიან მალე, დედა რომ წაიყვანეს, ღამე არ იყო, არც ბნელოდა და არც უკუნი სიბნელე იდგა. ერთი ჩვეულებრივი დღე იყო, გარეთ ხმაურით და ბევრი სინათლით. მაგრამ ის დღეც არ იყო ჩვეულებრივი ჩვენნაირი ოჯახებისთვის.
მამაჩემი დახვრიტეს. მისი საფლავიც არ ვიცი სადაა. დედა კი გადაასახლეს. მე დეიდებმა წამიყვანეს. იმათგან ვიცი ყველაფერი, როგორ უყვარდათ დედას და მამას ერთმანეთი, როგორ შემნატროდნენ, როგორ ხარობდნენ ერთმანეთით, ჩემით, თორემ მე არაფერი მახსოვდა, არც ის საზარელი ღამე, ჩემი ცხოვრება რომ შეცვალა და არც ის საზარელი დღე, უფრო მეტად რომ შეცვალა ჩემი ცხოვრება. მშობლები რომც არ იყვნენ ჩვენს გვერდით, სულ რომ არ ვიცნობდეთ მათ, ჩვენ მაინც ვგრძნობთ მათ. ხან ჩვენი სახის რომელიმე ნაკვთში აღმოვაჩენთ, ხან რაღაც ისეთი ნიჭი აღმოგვაჩნდება, მათ რომ ჰქონდათ. მე ბევრჯერ აღმომიჩენია საკუთარ თავში ჩემი მშობლები. თითქმის არ ვიცნობდი მათ, მაგრამ მაინც. უძლიერესი რამაა გენი. დეიდები თავს მევლებოდნენ, შეეძლოთ თუ არ შეეძლოთ, იმას მიკეთებდნენ. კიდევ კარგი, მე დეიდები მაინც მყავდა, თორემ სხვა ბავშვებს, არც დეიდები ჰყავდათ. მე ისე ვიზრდებოდი, დარწმუნებული ვიყავი, დედა მახსოვდა. იმდენს მიყვებოდნენ მასზე, ფოტოებსაც ხშირად ვათვალიერებდი. ძალიან ლამაზი ქალი იყო დედა და ძალიან ნიჭიერი. გადასახლებული დედისთვის წერილებს მაწერინებდნენ დეიდები, მეც ვუყვებოდი დედას სკოლის ამბებს, ჩემს მეგობრებზე. დედაც მწერდა. ის, ჩემგან განსხვავებით, წერილებში არც საინტერესო ამბებს მიყვებოდა და მეგობრების სახელებსაც არ ახსენებდა. მხოლოდ იმაზე წერდა, როგორ ვუყვარდი, როგორ ვენატრებოდი, როგორ უნდოდა ჩემი ჩახუტება. წარმოგიდგენიათ, ასობით, ათასობით წერილს იღებ და მარტო იმას კითხულობ, როგორ უყვარხარ დედას. ახლა მიკვირს, სად პოულობდა ამ სიტყვებს, იმიტომ რომ, ხომ ერთსადაიმავეზე წერდა, მაგრამ მაინც ყველა წერილი განსხვავებული იყო. მერე სკოლა დავამთავრე. კლასში რამდენიმე მეგობარი მყავდა, არცერთ ჩემს მეგობარს მამა არ ჰყავდა, ზოგის დედაც დედაჩემივით გადასახლებული იყო. ალბათ ამიტომაც დავმეგობრდით, მაშინ ვერც ვხვდებოდით, რომ ეს გვაახლოებდა, საერთო ხვედრი. მე და ჩემს მეგობრებს უნივერსიტეტში გვინდოდა სწავლის გაგრძელება, ფილოლოგობა, ისტორიკოსობა... დედასაც მივწერე წერილი, ჩემი და ჩემი მეგობრების გადაწყვეტილებაზე ვუყვებოდი. მერე კი წერილი მივიღე. ასეთი კატეგორიული პირველად იყო დედა თავის წერილში. სამედიცინოზე ჩააბარეო, შენს მეგობრებსაც ასე უთხარი, დაანებონ სხვა პროფესიაზე ფიქრს თავიო. ყველამ აიღეთ ექიმის დიპლომი, ექიმი ყველგან ექიმია, ექიმი ყველგან ფასობს, ციხეშიც და გადასახლებაშიცო. მაშინ მართლა ვერ მივხვდი, რას გულისხმობდა დედა, რატომ იყო ასეთი კატეგორიული და რატომ შეეწინააღმდეგა ჩემს ოცნებას. წლების შემდეგ ერთ კაცს შევხვდი. ხონში იყო ექიმი. ჭების მოწამვლას აბრალებდნენ. არ დაუხვრეტიათ, მაგრამ გადასახლებაში სიკვდილი არ ამცდებოდა, ექიმი რომ არ ვყოფილიყავიო. უმძიმესი პირობები იყო, საშინელი ყინვა, ხე-ტყეზე გვამუშავებდნენ და სულ საჭმელი გვენატრებოდაო. საკნებს ვირთხების რიგიც გვქონდა დაწესებული, დღეს ერთი საკანი ჭამდა ვირთხას, თუ დაიჭერდა, ხვალ - მეორე, ზეგ კი - მესამეო. ზიზღი დაგვავიწყეს და ადამიანობა ჩაგვიკლესო. მე ნაკლებად მიჭირდა, იმიტომ რომ ექიმი ვიყავი და ყველას ვჭირდებოდი ჩემი პროფესიის გამო, ბადრაგსაც კიო. ბადრაგს ოჯახები ჰყავდა და იმათაც მე ვმკურნალობდიო. ამის გამო სხვებზე უკეთ მეპყრობოდნენ და მათი მშველელი ხელები რომ არ დამეზიანებინა, მძიმე სამუშაოს მარიდებდნენ. ერთი ქართველი კაცი მოიყვანეს, გასაცოდავებული იყო, ბევრჯერ ნაცემი და ნაწამები, აღიარებას თხოვდნენ, უდანაშაულო კაცის გაწირვას. ვუყურებდი და ვხედავდი, რომ აუცილებლად მოკვდებოდა, იმდენად აღარ უნდოდა სიცოცხლე. ისე ძალიან უცნაურია, რომ ასეთ პირობებშიც კი სიცოცხლეზე ფიქრობდნენ სხვა ადამიანები. მე მივხვდი, რომ ამ კაცის გადარჩენა შემეძლო, ექთანი მჭირდება და ეს კაცი მომეცით-მეთქი. დამიჯერეს. ის კაციც გადავარჩინე და მეც გადავრჩი, გულს ვიოხებდი თანამემამულესთან, თორემ ისეთებს ვნახულობდი, დიდი დღე არ მეწერა, ჭკუიდან შევიშლებოდიო. ერთ დღესაც ახალი სახეები შემოიყვანეს ციხეში. ყველანი ერთმანეთს ჰგავდნენ, თურმე უცხოელები იყვნენ, რაღაც საჭირო ხელშეკრულება უნდა გაეფორმებინათ. ჰოდა, თურმეეს დელეგაცია სტალინს შეხვედრია, რაღაც არ მოეწონა სტალინს მოლაპარაკებების დროს და ყველას ერთად თავი უკრა გადასახლებაშიო. წარმოგიდგენიათ? მთელი დელეგაცია გადმოასახლა. ცხედრების დასაფლავება ჭირდა. ისეთი გაყინული იყო მიწა, იმის გათხრა ყველას ჭირის დღესავით ეზარებოდა. გარდაცვალება კი ძალიან ხშირი იყო, ამიტომ გვამიც ბევრი გვქონდა. ეს ერთნაირი ადამიანები კი სიხარულით დათანხმდნენ მიწის გათხრას, ჩვენ დავასაფლავებთ აწი ყველასო. რაღაც დროის მერე ეჭვი შემიჩნდა და ჩემს ექთანს ვთხოვე, ჩუმად გაჰყოლოდა მათ. იცით, თურმე რას შვრებოდნენ, ცხედარს კი არ კრძალავდნენ, კოცონს ანთებდნენ, წვავდნენ და მერე ჭამდნენ. ვინ დაიჯერებს ახლა ამას? მაგრამ ხომ ვამბობ, ადამიანობაზე უარი ვთქვით ამ გადასახლებაშიო.
დედაჩემი კი არაფერს მიყვებოდა წერილებში. სამაგიეროდ წლების შემდეგ სხვა გადასახლებულებს ველაპარაკებდი და სხვის მოგონებებს ვკითხულობდი. ალჟირი სხვებს მარტო აფრიკული ქვეყნის სახელი ჰგონიათ, არადა, ეს აბრევიატურაა და სამშობლოს მოღალატეთა ცოლების ბანაკს აღნიშნავდა. ამბობენ, მთვრალი ბადრაგი ულამაზეს ქალებს ირჩევდა და... მერე ბანაკში გაჩენილ ბავშვებს მთელი რუსეთის მასშტაბით აშვილებდნენო. ზოგი ქალი თავს იკლავდნენ, ზოგიც კი დედაჩემივით იმიტომ ცხოვრობდა, რომ შვილის ჩახუტება ენატრებოდა. მე კი...
ერთ დღეს დეიდებმა მითხრეს, დედა გათავისუფლდა და ალბათ მალე დაგვიბრუნებაო. გრძელი გზა იყო თბილისამდე, ჯერ საბუთების მოწესრიგება დასჭირდებოდა, მერე ერთი მატარებლიდან მეორეში, მეორიდან მესამეში გადაჯდომა. მატარებლები კი ყოველდღე არ დადიოდნენ. იმ საღამოს, დედა რომ უნდა ჩამოსულიყო, სახლში ვერ მივდიოდი. მეშინოდა. დედა, რომელიც ყველაზე ნაცნობი ადამიანია, ჩემთვის ყველაზე უცხო ადამიანი იყო. წერილებსაც ვწერდი, ამბებსაც ვუყვებოდი, მისგანაც თბილ სიტყვებს ვიღებდი, მაგრამ უცებ მივხვდი, რომ მე მას საერთოდ არ ვიცნობდი. ფოტოებიდან, რომლებიც ასე მიყვარდა, სრულიად უცნობი ადამიანი მიმზერდა, თუნდაც მისი ნაკვთები ასე ჰგავდა ჩემსას. იმ დღეს მეგობართან წავედი. ჯერ ქუჩებში ვიხეტიალეთ, მერე სკვერში ჩამოვსხედით ერთ პატარა სკამზე. მანამდეც გვიყვარდა ამ სკამზე ჯდომა, ოღონდ მანამდე იმედიანი საუბრები გვქონდა. ახლა კი მე ძალიან შეშინებული ვიყავი. დაბნელდა. მე კი ისევ ვერ მივდიოდი სახლში, არადა უკვე საკმაოდ აცივდა. არც კი ვიცი, ესმოდა თუ არა ჩემს მეგობარს ჩემი, იმან ხომ მარტო მამა დაკარგა, დედა სულ გვერდით ჰყავდა. ალბათ არ ესმოდა, რატომ არ მინდოდა სახლში წასვლა და გულში უკვირდა ჩემი საქციელი. ბოლოს თავს ძალა დავატანე და სახლში წავლასლასდი. კარი დეიდამ გამიღო, საყვედური ჰქონდა თვალებში, მაგრამ არაფერი არ უთქვამს. დედა იჯდა. დედა ჭაღარა იყო, დაბერებული, ძალიან მოტეხილი და სულაც არ იყო ლამაზი. ეს ის ლამაზი ქალი არ იყო, ფოტოებიდან რომ მიღიმოდა. როგორ მინდოდა ბავშვობაში, მისი ტკბილი ხმის გაგონება, მისი მოვლილი და ნაზი ხელის დაჭერა. ახლა დედა არც მიღიმოდა, ხმასაც არ იღებდა, რომ გამეგო, ტკბილი ხმა ჰქონდა თუ არა, ხელი კი ნაზი კი არა, უხეში, აქერცლილი და მოუვლელი ჰქონდა. ფრჩხილებიც დამტვრეული. ეს ჩემი დედა არ იყო. არადა, ეს ქალი დედაჩემი იყო. ის მოლოდინით სავსე მზერით მიყურებდა, ელოდებოდა, რომ მასთან მივიდოდი. ისეთი გახევებული სახე მქონდა, თვითონ ვერ დგამდა ჩემკენ ნაბიჯს, რომ ამდენი წლის ოცნება აესრულებინა და ჩამხუტებოდა. მე მას დედა არ დავუძახე და ვუთხარი: „გამარჯობათ“, ისე, როგორც ზრდილობიანი ადამიანი უცხოს მიესალმება. ეს ვთქვი და ჩემს ოთახში შევედი, ვითომ დასაძინებლად. თვალი არ მომიხუჭავს იმ ღამეს. ვხვდებოდი, რომ უსასტიკესად მოვექეცი ყველაზე საყვარელ და ყველაზე ახლობელ ადამიანს, რომელიც იმავე დროს სრულიად უცნობი იყო. ეს კი მისი სურვილით არ მომხდარა. თვითონ რომ ეთქვა უარი ჩემზე, მაშინ ხომ სამართლიანად დაიმსახურებდა ჩემს სისასტიკეს და ცივ მოპყრობას. დილას ადგომა არ მინდოდა, იმიტომ რომ არ ვიცოდი, როგორ მოვქცეულიყავი, ახლა როგორ უნდა გამეგრძელებინა ურთიერთობა, რა უნდა მეთქვა ჩემი დეიდებისთვის, მზერით რომ მკიცხავდნენ გუშინ. მაგრამ გამოსავალი დედამ იპოვა. დილას აღარ გაიღვიძა.
დღეს 1989 წლის 9 აპრილი თენდება. უკვე რამდენიმე თვეა ჩემს სახლთან ახლოს მიტინგები არ სრულდება. ჯერ ახალგაზრდები მოითხოვდნენ საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენას, მერე ამ ახალგაზრდებს მათი მშობლებიც შეუერთდნენ და უკვე ათასობით ადამიანი ჩაივლის ხოლმე ჩემს ფანჯრებთან სიხარულის შუპოვარი ყიჟინით. ღამე ტანკებმა ჩაიარეს. ოღონდ ამ ხალხს არაფერი დაუშავდებოდეს. თუმცა ვიცი, რომ დამშავებელი ბევრია.
ეპილოგი
ისმის ყვირილის და სროლის ხმა. ქალი აიღებს ტახტიდან შალს, უდიერად შემოიგდებს მხრებზე და გარბის ოთახიდან. ისმის მისი ფეხის ხმა.
ისევ გამოდის მთხრობელი. იღებს წიგნს და კითხულობს. მერე გადადებს და მიმართავს მაყურებელს:
მარო მაყაშვილი 25 თებერვალს კოჯორში დაიღუპა. ძალიან ახალგაზრდა იყო. მისი დღიურები წავიკითხე. კოტე მაყაშვილი, მამამისი, თავს ვერ პატიობდა, თვითონ რომ ცოცხალი გადარჩა და ქალიშვილი შეეწირა სამშობლოს. ერთი პატარა ლექსი მიუძღვნა ქალიშვილის ხსოვნას და ეს დიდი ტკივილი ორ სტრიქონში ამოთქვა:
არც სიცოცხლის, არც სიკვდილის აღარა მაქვს ხალისი,
თებერვალმა დამიზამთრა სამუდამოდ მაისი.
იმ სუსხიანმა 25 თებერვალმა მარტო მაყაშვილების ოჯახს კი არ დაუზამთრა 26 მაისი -საქართველოს დამოუკიდებლობის დღე; იმ სუსხიანმა 25 თებერვალმა არც მარტო თბილისის მისადგომებთან დაღუპული იუნკერების ოჯახის წევრებს და ახლობლებს დაუზამთრა მაისი, საქართველოს დამოუკიდებლობის თვე; იმ სუსხიანმა 25 თებერვალმა არც მარტო რეპრესირებულთა ოჯახის წევრებს დაუზამთრა სამუდამოდ სიცოცხლე. თებრევლის ერთი დღე ყველაზე გრძელი და დაუნდობელი აღმოჩნდა. ის 1921 წლიდან სამოცდაათ წელს გრძელდებოდა და მან მომავალი დაუზამთრა იმ ოჯახებსაც კი, რომლებსაც დღესაც ჰგონიათ, რომ არ შეხებიათ თებერვლის სუსხი. მსხვერპლიც, მათი ოჯახის წევრებიც და ისინიც, ვისაც არასწორად ჰგონია, რომ გადარჩა 70 წლით გაიყინენ და ამ ყინულის გალღობას კიდევ მრავალი წელი დასჭირდება.